Relacje: pielęgniarka - pacjent

Podstawą skutecznego leczenia jest właściwa komunikacja między personelem medycznym a pacjentem. W obliczu obserwowanego wzrostu poziomu świadomości oraz wykształcenia społeczeństwa, rośnie także potrzeba przekazywania pacjentom jak największej liczby informacji na temat ich stanu zdrowia, przyczyn choroby, przesłanek do stosowania danej terapii oraz oczekiwanych rezultatów. Właściwa komunikacja, zarówno wewnątrz placówki, jak i z podmiotami zewnętrznymi, uważana jest za istotny czynnik warunkujący sukces każdej organizacji.

Zanim zastanowimy się nad kontaktem pacjent - pielęgniarka, warto poświęcić kilka zdań samemu procesowi porozumiewania się w życiu codziennym. Jakie trudności i jakie przeszkody możemy napotkać mówiąc o tym co czujemy, czego oczekujemy, co nas boli a co cieszy. Ludzie postrzegają, odkrywają i tworzą swoją rzeczywistość na podstawie map, które mają w swoich umysłach. Z tego powodu naturalnym zjawiskiem jest przypisywanie naszych przekonań, wartości i obaw innym. Wiele razy takie „lustrzane odwzorowanie” z naszej strony jest źródłem dyskomfortu. Dlatego też gdy angażujemy się w próbę wywarcia wpływu na zachowanie innych, musimy zadawać więcej pytań, niż udzielać odpowiedzi, oraz więcej słuchać, niż mówić. Zawód pielęgniarki jest wyjątkowym zawodem. Przedmiotem pracy pielęgniarki jest drugi człowiek, ale ważne jest to, że człowiek ten zagrożony jest chorobą, stąd też umiejętność kontaktu jest podstawą pracy każdej pielęgniarki.

DEKALOG PIELĘGNIAREK według R. L. Messner

1.    Wysłuchaj mnie.
2.    Zapytaj o moje zdrowie.
3.    Zawsze patrz na mnie, a nie na moją chorobę; nie lekceważ moich skarg.
4.    Mów do mnie, a nie przy mnie.
5.    Zachowaj dyskrecję.
6.    Nie każ mi czekać na siebie.
7.    Nie mów mi, co mam robić, zanim nie powiesz, jak mam to robić.
8.    Informuj mnie zawsze.
9.    Pamiętaj, kim byłem.
10. Pozwól mi doznać i przeżyć ciepło twojej opieki.

Kontakt z osobą dotkniętą tak trudnym doświadczeniem jakim jest choroba wymaga wielu umiejętności i odpowiednich predyspozycji. Pielęgniarka uczestnicząca w procesie leczenia nie ma decydującego głosu w sprawach pacjenta, ale to właśnie ona - pielęgniarka ma z chorym najczęstszy kontakt. Pielęgniarka nie tylko wykonuje czynności pielęgnacyjne, ale też stwarza odpowiednią atmosferę. Atmosferę sprzyjającą właśnie nawiązaniu kontaktu z chorym. Jak odnaleźć się w tej roli? We współczesnej opiece zdrowotnej dąży się do wypracowania określonego modelu interakcji.

Obecnie kontakty między pielęgniarką i lekarzem, które bezpośrednio przekładają się na kontakt z chorym funkcjonują jako model autokratyczno-paternalistyczny - jest to model czysto formalny skupiający się na ustaleniu zadań i ich wykonaniu. Natomiast wypracowanie drugiego modelu - określanego jako model partnerski ma w swoim założeniu być zorientowany na pacjenta. Na ustalenia indywidualnego procesu leczenia ze szczególnym uwzględnieniem potrzeb pacjenta. W modelu tym pielęgniarka ma swoje szczególne miejsce i zadanie. Jest pośrednim ogniwem między lekarzem a pacjentem. Realizując proces leczenia wyznaczony przez lekarza jest otwarta na sukcesywnie zgłaszane przez chorego potrzeby. W trakcie realizacji procesu leczenia na bieżąco analizowane są potrzeby pacjenta i podejmuje się trud wychodzenia im na przeciw. Taki model zakłada działanie pielęgnacyjno-terapeutyczno-lecznicze - działanie w tych trzech wymiarach przyczynia się do poprawy jakości życia chorego i ma pozytywny wpływ na sam przebieg procesu leczenia. W modelu partnerskim nieodzowna jest rola pacjenta - jest on ogniwem centralnym a podmiotami interakcji są lekarz i pielęgniarka.

Komunikacja pomiędzy lekarzem, pielęgniarką i chorym ma charakter trójstronnego porozumienia. Takie postępowanie ma ponadto drugi pozytywny aspekt - pozwala on na przemianę medycznego zespołu terapeutycznego w zespół społeczny - a ten z pewnością jest bliższy człowiekowi. Pacjent oczekuje od pielęgniarki aby poza wykonywaniem zaleconych czynności pielęgnacyjnych, potrafiła odczytać jego stan psychiczno-duchowy. Aby swoją postawą spowodowała, iż pacjent zdecyduje się nawiązać z nią kontakt. Jednak sama postawa otwartości pielęgniarki wobec pacjenta nie wystarczy, trzeba umieć podjąć zainicjowany przez chorego kontakt i odpowiednio nim pokierować aby się rozwijał i służył jako pozytywna postawa pacjenta wobec choroby.

Umiejętność komunikowania się pielęgniarki z chorym człowiekiem jest istotą opieki medycznej. Istotne jest również umiejętne porozumiewanie się z rodziną chorego, wprowadzenie ich w proces pielęgnacyjny, pokazanie jak ważna jest ich rola w czasie trwania choroby. Podstawą kontaktu pielęgniarki z chorym jest ocena psychicznego stanu chorego. Nie zawsze chory wyraża to co czuje. Postawa chorego jest dla pielęgniarki pierwszym komunikatem jaki chory podaje, pacjent milczący również "mówi", pokazuje, że konfrontacja ze światem zewnętrznym jest bolesna, wstydliwa, upokarzająca, rodzi niepowodzenia, ból. Aby umieć znaleźć się w tej trudnej sytuacji, i odpowiednio ją rozwiązać pielęgniarka powinna przestrzegać następujących zasad:

inicjatywa nawiązania kontaktu z pielęgniarką zawsze powinna wyjść ze strony chorego i jego rodziny, to chory decyduje o co pyta i co chciałby wiedzieć,
jeżeli chory przyjmie postawę milczenia jako sposób na walkę z chorobą - wspieraj to,
spróbuj na podstawie obserwacji lub kontaktu z rodziną ustalić przyczynę milczenia,
nie prowokuj na siłę kontaktu słownego - to spowoduje jeszcze większe zamknięcie się na rozmowę,
uszanuj milczenie chorego - nie przełamuj na siłę jego zamknięcia, uporu w milczeniu,
chory milcząc ucieka być może w "swój" bezpieczny świat bez cierpienia - uszanuj to,
możliwość mówienia o swojej chorobie i świadomość, że jest się wysłuchanym i rozumianym jest podstawą poczucia chorego, że nie jest odrzucony, wyobcowany ze społeczeństwa,
niezależnie od tego czy spełnia twoje oczekiwania, czy nie - okaż mu życzliwość i troskę, nie okazuj niezadowolenia z jego nieustannego milczenia,
jednocześnie stale pokazuj mu jak bardzo zależy ci na kontakcie z nim. Okaż gotowość pomocy w trudnym doświadczeniu,
najważniejszą zasadą rozmowy pielęgniarki z chorym jest mówienie prawdy.

Pielęgniarka aktywnie uczestnicząc w procesie leczenia współpracuje z lekarzem, jest ogniwem pośrednim między nim a chorym. Znając etap na jakim znajduje się ustalenie diagnozy a wraz z tym kiedy należy spodziewać się przekazania jej choremu, powinna zwrócić uwagę na:

stworzenie odpowiedniej atmosfery i warunków do rozmowy pacjenta i jego rodziny z lekarzem. Nie powinien to być szpitalny korytarz czy sala chorych pełna ludzi, będących gośćmi pozostałych chorych na sali.
należy ustalić co chory już wie o swojej chorobie - to szczególna rola pielęgniarki, która podczas wykonywania codziennych czynności pielęgnacyjnych prowadzi (lub nie) z chorym zwyczajne rozmowy. Na podstawie tego jak chory odnosi się do swojego stanu, jak reaguje na badania, stosowane leki, może określić stosunek chorego do choroby.

Właściwe postępowanie pielęgniarek wobec chorego powinno streścić się w następujących słowach: Bądź przy nim, nie opuszczaj go, zrozum, współczuj, pomóż!

Przedstawione powyżej zasady relacji lekarz-pielęgniarka-pacjent mają ułatwić nam umiejętne prowadzenie rozmów z pacjentem, wprowadzanie go i jego rodziny w proces leczenia. Kontakt ten zakłada jednak dialog, podjęty na różnym etapie choroby, ale jednak dialog. Chory przejawia gotowość nawiązania kontaktu. A jaka jest rola pielęgniarki gdy pomimo umiejętnego i dyskretnego zachęcania chorego nie dochodzi do rozmowy ? Jak odnaleźć się wobec milczenia chorego ? Jest rzeczą oczywistą, że długotrwałe, niezmienne milczenie chorego czy jego rodziny jest sygnałem do uszanowania takiej postawy. Pacjent ma prawo odmówić rozmowy, a pielęgniarka powinna to uszanować. Jednak nawet przy braku słów kontakt jest zawsze, kontakt niewerbalny czyli mowa ciała. Pielęgniarka spędza przy chorym wiele czasu, towarzyszy mu podczas wykonywanych badań, pomaga w czynnościach pielęgnacyjnych, karmieniu, spacerach. Podczas tych spotkań nie musi paść ani jedno słowo aby przekazać komunikat o zrozumieniu, współczuciu, szacunku. Odpowiednia postawa pielęgniarki i jej ubiór są kluczem do porozumienia.

Warto zapamiętać:

zachowuj się przy chorym spokojnie,
czynności pielęgnacyjne wykonuj delikatnie i z poszanowaniem godności osobistej,

niech twój strój będzie skromny a zachowanie pełne szacunku do chorego, ale i samej siebie,

zbliżając się do chorego zachowaj pogodny wyraz twarzy, uśmiech,

pokaż swoją postawą, że jesteś tu po to aby mu pomóc, ulżyć w chorobie,

zapewnij mu spokój i ciszę,

po wykonaniu zaplanowanych zadań, nie odchodź natychmiast, popraw ułożenie chorego, przytrzymaj za rękę - pokażesz przez to, że twoja praca to nie tylko podawanie leków czy zmiana kroplówek,

nawet jeżeli chory staje milczy, zawsze gdy jesteś na sali chorego zapytaj czy czegoś nie potrzebuje czy możesz mu w czymś pomóc,

zaglądaj w miarę możliwości do sali chorego, pokazuj mu się - jest to sygnałem że jesteś gotowa reagować na jego potrzeby,

chory, który milczy może któregoś dnia poczuć wielką potrzebę rozmowy, kontaktu, bądź na to gotowa,

jeżeli chory płacze lub reaguje na chorobę bardzo silnymi emocjami - nie zawstydzaj go,

kontroluj swoje emocje związane ze stałym milczeniem pacjenta, być może będzie to dla ciebie trudne.

Praktyczne rady:

Pomóż pacjentowi wyrazić lęk (jak się czuje).
Słuchaj, nie oceniaj, daj wyraz zrozumieniu.
Ukierunkowuj skargi w stronę konstruktywną.
Dyskretnie wzmacniaj (ale nie na siłę) i mobilizuj.

Pamiętaj że:

Moment zachorowania to sytuacja silnego stresu dla pacjenta i jego bliskich.
Towarzyszenie pacjentowi i jego bliskim w trudnym okresie po diagnozie pomaga w odzyskaniu równowagi i osiąganiu stanu adaptacji do nowej sytuacji.
Istnieje ścisła zależność pomiędzy początkowymi emocjami a późniejszą gotowością do podjęcia edukacji w zakresie samokontroli i radzenia sobie z chorobą.
Ustanowienie rozsądnych granic emocjonalnego zaangażowania czy też potrzeby ciągłego wspierania innych chroni przed syndromem „wypalenia” zawodowego.

Zaufanie, jakie pacjent ma do personelu medycznego, zależy w dużej mierze od nas samych; zależy od tego, jak traktujemy pacjenta, jak do niego podchodzimy, jak się z nim komunikujemy, jaki rodzaj informacji i w jaki sposób mu przekazujemy.

KOMUNIKACJA WYRAŻAJĄCA TROSKĘ - Umiejętność okazywania troski można najlepiej przedstawić poprzez interpretację angielskiego słowa CARE (troska, uwaga, opieka). Składają się na nie następujące umiejętności:

Comfort (wygoda, komfort)
Acceptance (akceptacja)
Responsiveness (reagowanie)
Empathy (empatia)

„Patient centred care” – skoncentrowani na potrzebach pacjenta – taką misję powinny mieć podmioty wykonujące działalność leczniczą oraz ich personel.

Do pobrania:
Regulamin rekrutacji i uczestnictwa w projekcie
Program Szkolenia jednodniowego
Program Szkolenia dwudniowego
Formularz zgłoszeniowy